Struikelblokken
Ruim 36.000 struikelblokjes legde kunstenaar Gunter Demnig al in Europa sinds hij in 1994 bedacht dat er herinneringstekens moesten komen voor alle slachtoffers van het Nationaalsocialisme.
In Heerlen plaatste hij op 25 augustus 2012 25 struikelblokjes verspreid door Heerlen, verdeeld over de adressen waar in de Tweede Wereldoorlog Joodse Heerlenaren gewoond hebben die het concentratiekamp niet overleefd hebben. Deze datum werd gekozen omdat het op die dag 70 jaar geleden was dat de eerste Heerlenaren gedeporteerd werden.
De struikelblokken zijn vierkanten betonblokjes van 10 bij 10 cm, met een messing plaatje, waarin de naam, de geboortedatum en de data van deportatie en overlijden zijn gestanst. Ze zijn geplaatst voor de deur, en zijn aangebracht om de slachtoffers te herdenken. De kunstenaar noemt ze Stolpersteine omdat je erover struikelt met je hoofd en je hart, en je moet buigen om de tekst te kunnen lezen.
De kunstenaar maakte alle blokjes en plaatjes zelf, maar genoodzaakt door de stormachtige ontwikkeling van het project laat hij zich tegenwoordig door een bevriende kunstenaar ondersteunen. Incidenteel worden de stenen geplaatst door gemeentelijke stratenmakers. Dit is bijvoorbeeld het geval in Eindhoven, waar het om een zeer groot aantal stenen gaat.
Op de foto de steentjes die het gezin Diubaltowski herdenken voor het huis Tempsplein 19.
Opschrift linkse steen: hier woonde MICHAEL DIUBALTOWSKI, geboren 1901,gedeporteerd 11-11 1942, vermoord 26-02 1943 Auschwitz
Midden: hier woonde JULIAN DIUBALTOWSKI, geboren 1932, gedeporteerd 11-11 1942, vermoord 7-12 1942 Auschwitz.
Rechts: hier woonde RIJWKA DIUBALTOWSKI- MYSLIBORSKI, geboren 1902, gedeporteerd 11-11 1942, vermoord 26-02 1943.
Foto: Leonie Robroek
Fiet van Rooij-Trienekes schreef een indrukwekkend boek over de Joodse families in Heerlen. “Joden in Heerlen in de Tweede Wereld Oorlog/Omdat wij Joden waren”, Nijmegen 1998, uitg. De Rozet, Beek-Ubbergen.
Over de familie Diubaltowski vertelt zij: “Het gezin woonde sinds mei 1932 in Nederland. Aanvankelijk leek het erop dat deze familie wegens ziekte van mevrouw Diubaltowski ‘veilig’ was voor deportatie. Aan de echtgenoot werd namelijk toegestaan, in Heerlen te blijven om zijn vrouw te verzorgen; hun zoon Julian mocht eveneens in Herelen blijven omdat hij te jong was om alleen te reizen. Het uitstel duurde niet langer dan 3 maanden en toen moesten zij alsnog de reis naar Westerbork maken. Moeder en zoon kwamen om in Auschwitz op 07-12-1942, de vader op 26-02-1942.”
De Stichting Lodewijk Foijer, opgericht door de Heerlenaren Leo Niessen en Henk de Wolff zette zich in om deze monumentjes te realiseren. De stichting draagt de naam van de Joodse Heerlenaar die in 1942 gedeporteerd en vermoord werd. Hij woonde in de Kruisstraat. Hij werd geboren in Heerlen in 1870 en werkte als boerenknecht op Hoeve De Aar.
In 2013 wil de stichting nog eens 50 struikelsteentjes in Heerlen leggen.
Aan de Akerstraat staat ook een gedenkplaat met de namen van 62 Joodse inwoners van Heerlen, slachtoffers van de Jodenvervolging. Aan de Stationstraat is de synagoge uit 1936 nog bewaard gebleven, die overigens verscholen ligt tussen recentere gebouwen. De aangrenzende mikwe, het badhuis, is in 1991 gesloopt. Voordat de synagoge gebouwd werd, was er een Joodse begraafplaats. Nu ligt die aan de Akerstraat.
Over de lotgevallen van de Joodse Heerlense familie Hertzdal is het boek verschenen met de titel De Cirkel. Zij woonde aan het Tempsplein op nummer 27. Alle gezinsleden overleefden de oorlog.
