Óngerwies

In de aanlouptied en in gesjprekker mit zaakversjtendige en miense oet ’t óngerwies in binne- en boeteland is ós dudelik gewaore dat ein vaerdiggerich lesbook in de modersjpraok veur de ganse provins geine zin haet, allein es dit in ’t Algemein Gesjreve Limburgs (AGL) aangedrage weurt.

’t Blieft daonaeve meugelik oet te gaon van ’t plat van eige dörp of sjtad. De wet óp ’t Basisóngerwies meukt dit meugelik: art. 9, lid 4. Dao sjteit: “daar waar naast de Nederlandse taal, de Friese taal of een streektaal in levend gebruik is, kan de Friese taal of de streektaal mede als voertaal bij het onderwijs worden gebruikt.”

In Mestreech, es veurbeeld, woort in 1987 ’t ierste “Leerboek Maastrichts” aangeboje door “Stichting Kinder- en Jäögbook”, gesjreve door Sjo Notten. Es pedagoog, en direkteur van de Pedac, haet Notten altied de meining gehad det “aandacht voor het dialect op school kan bijdragen tot het probleemloos spreken van het A.N.”

Ouch in de jaore fieftig haet drs. Jo Hansen (lieraar Frans en veurzitter en besjermhier van Veldeke Limburg) det gezag. In 1992 kumt Veldeke Krink Mestreech mit “de Liergaank Mestreechs”. De gemeinde Mestreech wilde ein paar beuk inzette óm de Mestreechter Sjpraok en Kultoer ein (vaste) plaats te gaeve in ’t óngerwies. De aafdeiling “Onderwijs en Educatie” haet ós in 1995 laote weite det ’t neet gelök is deze liergeng in ’t Plat óp sjoel te integrere.

Lesse en projekte van Stichting Dialect- en Cultuuronderwijs Limburg volge de oetkomste van “Het Kerkradeproject” (Sjef Stijnen en Ton Vallen), de meining van drs. Jo Hansen en pedagoog Sjo Notten.

Óngerwies in de modersjproak óp maot. Gekeke weurt wo ein sjoel de meugelikheid haet óm óngerwies in eige sjproak of heemkunde-óngerwies in te rume.

Eder sjoel haet zoe zien eige meugelik en winse. In de lesruester is ruumte zat: ein oer Modersjpraok, of ein les Heimkunde, mer ouch ein meziekprojek of “Wereldoriëntatie”. Ouch aktiviteite nao sjoel zeen meugelik. In euverlegk weurt gekeke waat de sjool wilt.

Begeleide van twieësjpraokige kinger (die ’t Limburgs es modersjpraok gebroeke) begint as zie veur ’t iers nao sjoel gaon. In samesjpraok mit de Onderwijs Begeleidings Dienst (nu Consent) woort ein program gekaoze óm dees lierlinge in häör modersjpraok wier óp te trekke, naeve de twiede sjpraok, ’t Hollesj.

Ouch veur de hoger groepe van de basissjoel zeen lesse gemaak gesjik veur einzige lierlinge en veur groepslesse. Daobie weurt aangesjlaote óp eders perseunlike sjpraok. (’t plat van ’t eige dörp of de eige sjtad).

In ’t vervolgóngerwies is aansjloete óp de modersjpraok ouch ein good oetgangspunt veur lesse. (zuug: book ’projekte’).

“Dialect en taal” weurt dekker es óngerwerp gekaoze door Pabo-sjtudente. Jaomergenóg zeen häör lesse meistes neet mier es ’t veurlaeze van verhäölkes in ’t plat, wo de kinger van in sjlaop valle. Dao sjete wae in Limburg niks mit óp.

Gebroekt me ’t Limburgs in sjool óp ein gooj meneer, den kin det ’t óngerwies verrieke. Mer noets is ’t zo wiet gekómme. (ref. Mestreech). (zuug ’t book “Stichting DOL” in de bokekas).

De vraog nao lesse waor veur de miense van Sjtichting DOL raeje óm lesmaterjaal te make.

Veur óngerwies is ein depe en wiej put nuedig wo oet me kint óphaole waat me nuedig haet. Ein book wie “Taal van de Maas”, van Paul Prikken,’t Woordebook Nederlands-Limburgs, maog neet óp de baom van die put blieve ligke. (Kiek ouch ins óp ’t sjaap “Sjpraok” en “Projekte”.

“Onderwijs in Eigen Taal en Cultuur” (OETC), laes: óngerwies in Limburgs en Hollesj, haet veurdeile, ouch as me anger tale wilt liere, wie ’t Ingelsj, ’t Frans, ’t Dütsj of ’t Italjaans.